Orðasafn

Líkur á atburði að teknu tilliti til stærðar hans og tjónmættis. Áhætta er því samsett af líkunum á því að atburður verði, hversu stór hann getur orðið og hvert tjónnæmið er. Á einfaldan hátt má segja að áhætta sé líkur á tjóni eða slysi yfir gefið tímabil.

Viðbótarupplýsingar: Í svæðisbundinni snjóflóðaspá er talað um snjóflóðahættu, en ekki áhættu.

Álag sem myndast á tengi milli kristalla innan snjólags vegna fargs snævar ofar í snjóþekjunni og þyngdarafls sem togar snjóinn niður á við (snjósig).

Fjallshlíð eða brekka sem snýr mót vindi.

Varúðarráðstöfun í snjóflóðalandslagi: halda bili á milli manna til þess að draga úr álagi á snjóþekjuna.

Þegar farið er upp er þetta bil a.m.k. 10 m, en mun meira á leið niður.

Brekkur sem eru brattari en 30°, óháð því því hvernig landslagið er að öðru leyti.

Hámarksfjarlægð á milli jaðra brotstálsins þar sem flekaflóð hefur átt upptök.

Svæði þar sem landhalli í brekku eykst umtalsvert. Safnar gjarnan í sig skafsnjó.

Rúnnaðir, grófkorna kristallar sem verða til þegar snjór er að bráðna. Á einnig við um snjó sem hefur blotnað og frosið aftur og myndar þá skara. Kristallarnir eru oft í klösum.

Dæmigerð kornastærð er 0,5-5 mm.

Sjá einnig: www.snowcrystals.it

Hallandi land (hlíð) sem afmarkar dal í aðra áttina.

Massi á hverja rúmmálseiningu snævar. Eðlismassi snævar getur verið mjög mismunandi:

Afgerandi hryggur sem tengir fjallstoppa í fjallgarði.

Þegar flekaflóði er komið af stað úr fjarlægð með viðbótarálagi sem getur verið t.d. skíðamaður eða vélsleðamaður.

Oftast er sá sem kemur snjóflóðinu af stað utan við snjóflóðafarveginn, en fólk getur líka lent í snjóflóði sem sett er af stað með fjarbroti ef snjóflóðið nær að staðnum þar sem viðkomandi er staddur.

Tegund snjóflóða. Flekaflóð fara af stað þegar heill snjófleki losnar skyndilega á veiku lagi í brattri fjallshlíð. Einkenni flekaflóða er brotstál við efri mörk upptakasvæðis. Aðstæður geta skapast fyrir flekaflóð þegar þéttari snjór (fleki) er ofan á minna þéttu snjólagi (veiku lagi) í hlíðum sem eru nógu brattar til þess að snjóflóð geti farið af stað.

Flekaflóð sem rennur á lagi innan snjóþekjunnar.

Sú hæð yfir sjávarmáli þar sem lofthiti er 0°C.

Snjór sem ekki er nýfallinn og er farinn að ummyndast.

Orkuflutningur með rafsegulbylgjum af mismunandi bylgjulengd. Greint er á milli stuttbylgjugeislunar (sýnilegt ljós) og langbylgjugeislunar (hitageislun, innrauð geislun).

Brött, ílöng lægð í landslagi, safnar gjarnan í sig snjó í skafrenningi.

Til þess að meta hörku einstakra snjólaga er handharka metin.

Almennt gildir: Þeim mun mýkra sem lagið er, þeim mun minni er styrkurinn. Eftir því sem það er meiri munur á hörku á milli samliggjandi laga, þeim mun líklegra er að veikleiki myndist við lagskiptinguna. Mismunandi harka á milli aðliggjandi laga getur leitt til útbreiðslu á broti.

Hörkumunur upp á tvö eða fleiri stig er venjulega álitið vandamál.

Hitamunur í snjóþekju með dýpi, mælt í °C/m eða °C/cm.

Hitastigullinn er mældur í snjóþekjunni lóðrétt frá jörðu að yfirborði. Hann er skilgreindur sem munur á milli mælinga. Sem dæmi má nefna að hitastigull upp á 1°C/m er álitinn lítill (veikur), en mikill (sterkur) ef hann er 25°C/m.

Hlíðar sem eru hlémegin, undan vindi og eru því í skjóli.

Snjósöfnun getur orðið mikil og hröð vegna þess að þar sem vindur er minni hefur snjórinn næði til þess að setjast. Snjódýpt í hlíðum sem eru hlémegin getur orðið margfalt meiri en hún er að meðaltali.

Hryggur á milli gilja eða gilskora í fjallshlíð.

Svæði ofan við trjálínu sem er í um 3000 m hæð í Ölpunum.

Evrópskur hættuskali er notaður af Veðurstofunni og öðrum stofnunum í Evrópu sem gera svæðisbundnar snjóflóðaspár.  Skalinn lýsir snjóflóðahættunni í fimm stigum:

• 1 – Lítil
• 2 – Nokkur
• 3 – Töluverð
• 4 – Mikil
• 5 – Mjög mikil

Hættustigin byggja á þremur mismunandi breytum:

• Líkur á því að snjóflóð falli
• Hversu víða snjóflóð geta fallið
• Stærð og tíðni snjóflóða sem búast má við

Snjóflóðaspáin gildir alltaf um svæði sem er >100m2 og gildir ekki fyrir einstakar brekkur. Snjóflóðahættan sem lýst er er alltaf spá sem er óvissu háð. Alltaf ætti að meta hættuna á hverjum stað fyrir sig.

Frekari upplýsingar um Evrópska snjóflóðahættuskalann má finna hér.

Hæð yfir sjávarmáli þar sem úrkoma fellur sem snjókoma til jarðar.

Hæðarmörk snjókomu eru venjulega um 300 m lægri en frostmarkshæðin. Þegar úrkomuákefðin er mikil eða í lokuðum dölum þá geta hæðarmörk snjókomu jafnvel náð 600 m niður fyrir frostmarkshæð.

Utanaðkomandi geislun sem lendir á snjóþekjunni.

Stuttbylgjugeislun endurkastast að mestu leyti (90%) frá yfirborði snævar, allt eftir gerð og eiginleikum snævar á yfirborði. Afgangur geislunarinnar hitar upp efstu lög snjóþekjunnar og gerir þau hugsanlega rök.

Yfirborð snævar gleypir langbylgjugeislun (innrauð geislun) að langmestu leyti.

Jökulís sem brotnar og steypist niður mikinn bratta og tekur stundum með sér snjó úr snjóflóðafarvegum. Hefur stundum valdið miklu tjóni:

Þunn íslinsa inni í snjóþekjunni sem verður til þegar rigning eða bræðsluvatn frýs. Stakir kristallar eru ekki sýnilegir.

Snjór verður jafnhita þegar allur snjórinn nær sama hita og jöfnum hita frá yfirborði jarðar að yfirborði snævar.  

Dæmigerðar aðstæður á vorin þegar allur snjórinn nær 0°C og heldur honum. Snjórinn er oft rakur eða votur og því ekki þéttur. Á Íslandi geta þessar aðstæður komið upp hvenær sem er vetrar þegar hiti fer upp fyrir frostmark og allur snjórinn vöknar.

Kantaðir kristallar með hornum og brúnum sem byrjuð eru að rúnnast. Þegar hitamismunur innan snjóþekjunnar (hitastigull) minnkar taka horn og skarpar brúnir að rúnnast og yfirborð kristallanna minnkar.

Krapaflóð eru mettuð blanda af snjó og vatni sem rennur undan halla. Þau eiga oft upptök í fremur aflíðandi landslagi og fylgja oft vatnsfarvegum eða falla niður brattar brekkur. Krapaflóð geta rifið með sér mikinn jarðveg og grjót. Þau eru stundum flokkuð sem tegund snjóflóða, en eru í raun millistig á milli snjóflóða, vatnsflóða og jafnvel aurskriðna.

Krapaflóð eiga sér stað þegar snjór vatnmettast á skömmum tíma t.d. vegna bráðnunar eða rigningar. Á Íslandi geta krapaflóð allan veturinn þegar hlánar skyndilega og/eða rignir mikið ofan í snjó.

Í krapa eru rúnnaðir snjókristallar aðgreindir og umflotnir vatni (vatnsinnihald > 15% af rúmmáli).

Snjóflóð (oft flekaflóð) með fíngerðum snjó sem verður að mestu loftborinn í iðuköstum ef hraði flóðsins verður nægur, og þá myndast kóf.

Hraði yfirleitt á bilinu 100-300 km/klst

Kófhlaupum fylgir gjarnan þrýstibylgja sem getur haft eyðileggingarmátt neðan við sjálfa snjóflóðatunguna.

Snjólag með litla tengingu á milli kristalla.

Lagskipting snjóþekjunnar.

Hvert lag einkennist af kristallagerð, kristallastærð, hörku, hita, vatnsinnihaldi og eðlisþyngd.

Landhallinn er mældur niður brekku í brattasta hluta hennar. Landhalla er hægt að mæla bæði út frá korti og á staðnum. Hægt er að flokka landhalla á eftirfarandi hátt m.t.t. hættu á að snjóflóð fari af stað:

• miðlungshalli: minna en 30°
• bratt: 30° og meira
• mjög bratt: 35° og meira
• hrikalega bratt: 40° og meira

Landsvæði nær yfir nokkuð stórt svæði, t.d. nokkra dali eða firði. Í svæðisbundinni snjóflóðaspá eru landsvæði gjarnan skilgreind eftir veðurfari.

Gerð eða tegund snjóflóðs sem byrjar í einum punkti en breiðir smám saman úr sér niður hlíðina, og myndar þannig keilulaga form. Lausasnjóflóð geta fallið í bæði þurrum og votum snjó þegar samloðun er lítil.

Þegar líkur á atburði eru meira en 50%.

Heildarmagn nýsnævis sem bætist við á ákveðnu tímabili, t.d. á þremur dögum.

Hlíðar og brekkur sem eru brattari en 40°. Einnig getur verið um að ræða t.d. nálægð við fjallshrygg, eða gróft og klettótt landslag.

Líkur á atburði eru ekki meiri en 50%.

Snjóflóðatunga getur átt upptök í mörgum upptakasvæðum.

Neðstu snjólögin, nálægt yfirborði jarðar.  Á Íslandi er oftast hjarn til staðar neðarlega í snjóþekjunni til fjalla þegar líður á veturinn, þ.e. snjór sem hefur blotnað og frosið á víxl og er orðinn harður.

Niðurbrot snjókristalla í vindi þegar armar kristalla, og önnur afgerandi form, afmást.

Þetta getur gerst í andrúmsloftinu þegar snjóar í vindi, eða við skafrenning.

Snjóflóð sem fer af stað „af sjálfu sér“, þ.e.a.s. án áhrifa frá fólki, dýrum, sprengingum o.s.frv.

Veðuraðstæður verða til þess að snjóflóðið fellur, annað hvort vegna þess að farg (álag) eykst (t.d. vegna snjókomu eða skafrennings) og/eða vegna þess að styrkur í snjónum minnkar (t.d. vegna hærra hitastigs).

Snjór sem er nýfallinn og hefur ekki ummyndast eða þést að ráði.

Dæmigerð kristallastærð: 1 til 3 mm

Sjá: Dæmigerður snjóflóðavandi

Snjóþekja sem er óstöðug og auðvelt er að setja af stað snjóflóð. Oft þarf bara lítið viðbótarálag (t.d. eina mannsekju) til þess að koma flóði af stað.

Skortur á styrk í snjónum.

Varúðarráðstöfun í ferðalögum í fjalllendi: Hafa bil á milli manna til þess að draga úr tjónnæmi vegna snjóflóðahættu. Með því að hafa nægjanlegt bil á milli manna er einungis einn á hættusvæði í einu. Þessi ráðstöfun er oft notuð þegar skíðað er niður brattar brekkur einn í einu.

Snjór sem er rakur í gegn er 0°C. Fljótandi vatn er ekki sýnilegt í snjónum og dropar ekki út ef hann er kreistur, en það er auðvelt að hnoða snjóbolta.

Yfirborðið sem snjófleki losnar frá þegar flekaflóð fer af stað (getur verið við jörð).

Athugið, ekki ætti að rugla rennslisfleti saman við veika lagið.

Rifskaflar eru form sem myndast á yfirborði snævar vegna vindrofs. Þeir snúa í átt að vindi og eru gjarnan harðir og geta myndað erfitt skíða- eða sleðafæri.

Ætti ekki að rugla saman við snjóöldur sem myndaðar eru úr skafsnjó.

Litlir, kúlulaga kristallar sem myndast við ummyndunarferlið rúnnun. Snjólög með rúnnuðum kristöllum hafa mattan, hvítan lit, ekki glansandi.

Einkennandi kristallastærð: 0,2-0,5 mm

Sjá líka: www.snowcrystals.it

Sjá: Vaxandi styrkur (í snjólagi)

Talað er um að snjórinn setjist og er þá átt við að þykkt snævar eða snjólags minnki smám saman vegna ummyndunar og einnig vegna áhrifa af fargi (snjóalög sem eru ofaná). Eðlisþyngd snævar verður meiri og hann verður þéttari og sterkari.

Afleiðing skafrennings. Uppsafnaður þéttur snjór hlémegin í landslagi, sem oft er illa bundinn við neðri snjólög. Algengast er að skaflar myndist nálægt hryggjum eða brúnum eða í giljum og lægðum. Frekari skýring: Snjókristallar sem fjúka í vindi brotna niður vegna árekstra við yfirborð og við aðra kristalla og verða um 10-20% af upprunalegri stærð sinni (~0,5 mm). Þessar litlu agnir mynda þéttan snjó þegar þær setjast. Þannig myndast vindflekar sem geta farið af stað í flekaflóðum.

Þykkt skafla

• Litlir skaflar: (5-20 cm þykkir)
• Miðlungs skaflar: 20-50 cm þykkir
• Stórir skaflar: þykkari en 50 cm

Útbreiðsla skaflamyndunar í landslagi getur verið mismikil, frá því að litlir skaflar myndist hér og þar upp í að djúpir skaflar myndist út um allt þar sem snjór getur sest í skafrenningi.

Sjá: Dæmigerður snjóflóðavandi

Hart og þétt lag í snjóþekjunni sem verður til þegar snjór bráðnar og frýs á ný.

Lægsta svæði fjallshryggs.

Í skörðum er gjarnan hvasst vegna áhrifa landslags og skafrenningur getur orðið mikill.

Sjá: hlémegin

Sprunga sem myndast skyndilega í snjónum. Skyndileg sprungumyndun í snjóþekjunni er augljóst hættumerki og gefur til kynna óstöðuga snjóþekju.

Þegar hraði snjóskriðs eykst meira og meira verður til skriðflóð. Slík flóð geta farið af stað hvenær sem er sólarhrings. Skriðflóð fara ekki af stað vegna þess að veikt lag gefur sig heldur rennur snjóþekjan á yfirborði jarðar, t.d. á sleipum grasbrekkum.

Hlíðar í skugga þar sem áhrifa sólar gætir lítið eða ekkert, venjulega hlíðar sem vísa í norður (norðurviðhorf).

Viðbótarupplýsingar: Hefur meiri áhrif í desember og janúar, vegna þess hversu lágt sólin er á lofti, heldur en á vorin. Fjöll geta varpað skugga á brekkurnar í kringum sig í hvaða viðhorfi sem er, þar af leiðandi eru það ekki bara norðurvísandi hlíðar sem eru skuggahlíðar.

Brekkur eða landslagsfyrirbæri sem eru frá því að vera nokkrir metrar að stærð upp í u.þ.b. 20 m.

Aukning snjódýptar á ákveðnu tímabili, t.d. sólarhring.

Snjóflóð sem falla oft á vorin og rífa með sér jarðveg í farveginum, þannig að snjótungan blandast jarðvegi, grjóti og stundum gróðri.

Oft er um að ræða skriðflóð en stundum er um að ræða flekaflóð sem fer af stað þegar veikt lag við yfirborð jarðar gefur sig.

Snjóflóð eru stundum sett af stað viljandi, gjarnan í þeim tilgangi að draga úr snjóflóðahættu á ákveðnu svæði, kanna stöðugleika snævar eða í vísindaskyni. Snjóflóð eru t.d. sett af stað með sprengingum, snjótroðurum, eða af fólki sem gerir stöðugleikapróf.

Svæði þar sem snjóflóð geta fallið og fólk, dýr eða mannvirki geta verið í hættu. Í snjóflóðaspánni er gefið upp í hvaða viðhorfum og/eða hæð yfir sjávarmáli hættan er mest, þ.e.a.s. hvar líklegast er að snjóflóðavandi sé til staðar.

Snjógryfjur eru staðbundnar athuganir á snjóþekju og snjólögum. Þær eru mikilvægt innlegg í mat á snjóflóðaaðstæðum. Grafin er gryfja alveg niður á jörð til þess að fá þversnið af snjóþekjunni. Þannig sjást mismunandi snjólög og hægt er að rannsaka þau með tilliti til hörku, kristallagerð, vatnsinnihalds/raka og hitastigs. Vegna ummyndunar snævar eru einstök snjólög stöðugt að breytast og hægt er að draga ályktanir um áhrif veðurs þegar viðkomandi snjólag myndaðist (nýsnævi, rigning, vindur, sólgeislun o.s.frv.) og einnig um seinni þróun í snjóþekjunni. Í snjógryfju er hægt að greina möguleg veik lög en ekki meta stöðugleika þeirra. Til þess þarf stöðugleikapróf.

Tegund úrkomu sem myndast í andrúmsloftinu við að undirkældir vatnsdropar frjósa á yfirborði snjókristalla og mynda kúlulaga snjókorn. Gerist oftast í skúra/éljaveðri þegar háreistir skúraklakkar myndast.

Dæmigerð kristallastærð: ≤5 mm

Sjá einnig: www.snowcrystals.it

Snjór sem vindur rífur með sér frá fjallstoppi eða fjallshrygg og skilar út í loftið.

Snjór sem vantar samloðun. Lausamjöll er mjög eðlislétt og hefur venjulega litla samloðun. Lítil samloðun getur líka einkennt mjög votan snjó eða kantaða kristalla. Snjór með litla samloðun getur valdið lausaflóðum.

Snjór sem skríður eða rennur hægt eftir sléttu eða votu yfirborði jarðar, t.d. grasbrekkum eða sléttu bergi. Skriðið getur náð hraða frá nokkrum millimetrum upp í nokkra metra á dag.

Sprungur geta myndast í snjónum (skriðsprungur).

Sjá: Dæmigerður snjóflóðavandi

Skafrenningur getur myndað öldumynstur í snjónum. Sú hlið öldunnar sem er meira aflíðandi er áveðurs, en brattari hluti hennar er hlémegin.

Ekki ætti að rugla snjóöldum saman við rifskafla.

Snjór safnast yfir veturinn í lagskipta snjóþekju.

Yfirborðslag í snjó sem er nægjanlega sterkt til þess að bera mann sem gengur á því.

Þykkt snjóþekju mæld hornrétt á brekkuna (að jörðu eða undirlagi).

Lægri hæðarmörk samhangandi snjóþekju. Snælínan getur verið mismunandi eftir viðhorfi hlíðanna (eftir því í hvaða átt hlíðarnar vísa) eða eftir fjarlægð frá sjó.

Svæði sem eru bundin við t.d. eina fjallshlíð eða dal.  Innan hvers spásvæðis í snjóflóðaspá geta verið mismunandi snjóflóðaaðstæður.

Flatarmál upptakasvæðis, flekans sem losnar í upphafi þegar flekaflóð fer af stað.

Styrkur snjóþekjunnar og þol gagnvart innri og ytri truflunum.

Stöðugleikinn ákvarðast af styrk snjóþekjunnar gagnvart álaginu sem hún verður fyrir. Ef snjóþekjan er lagskipt, þá getur hún verið óstöðug ef þéttara lag er ofan á minna þéttu lagi (veiku lagi).  Þéttara lagið myndar þá fleka, sem getur farið af stað í flekaflóði. Einnig getur snjóþekja orðið óstöðug vegna skorts á samloðun í snjólagi.

Í nýjum snjókristöllum byrja vatnssameindir strax að færa sig frá ysta hluta snjókristallsins (örmunum) að kjarnanum. Þetta gerist vegna þess að það er örlítill munur á gufuþrýstingi umhverfis mismunandi hluta kristallsins. Kristallarnir verða minni umfangs eftir því sem armarnir hverfa og snjólagið verður einnig þéttara. Tengjum milli kristalla fjölgar og þau verða sterkari.

Þegar hiti er hærri verður tengjamyndun hraðari. Í samþjöppuðum snjó, t.d. snjókúlu, snjóflóðasnjó eða gömlum skíðaförum er tengjamyndun áberandi mikil.

Efri mörk skógar, t.d. eru þau í um 2400 m hæð sumstaðar í Ölpunum. Á ekki við á Íslandi.

Hæð brotstáls, mælt lóðrétt á undirlagið. Þetta er jafnframt þykktin á flekanum á viðkomandi stað í flekaflóði.

Ferli sem leiðir til breytingar á lögun og stærð snjókristalla í snjónum.

Þegar snjór hitnar upp í 0°C verður til blanda af snjókristöllum og vatni sem hefur ekki mikinn styrk. En þegar voti snjórinn frýs á ný og verður að skara verður snjórinn harður og sterkur.

Ummyndunarferli í þurrum snjó þar sem er mikill hitamunur (hár hitastigull) innan snjóþekjunnar. Kristallarnir eyðileggjast og breytast í kantaða kristalla eða jafnvel bikarkristalla. Kristallarnir stækka, holrýmið hverfur og bindingin minnkar sem minnkar styrkinn í ummyndaða snjólaginu. Eftir því sem hitamunurinn er meiri innan snjóþekjunnar, þeim mun ákafari er ummyndunin.

Þetta ferli verður hraðara á skuggsælum svæðum þar sem snjóþekjan er þunn. Ferlið getur haft áhrif á alla snjóþekjuna eða aðeins á einhverja hluta hennar. Lög af köntuðum kristöllum finnast oft nálægt skaralögum. Á yfirborði snævar myndast þeir helst í hægviðri á heiðskírum nóttum.

Svæði þar sem snjóflóð eiga upptök.